Tarihte bugün: 23 Ekim'de neler oldu?

Takvim yaprakları 23 Ekim'i gösteriyorken 1840 yılında Posta ve Telgraf Nezareti kurulacak, 1906 yılında Mustafa Kemal'in bazı arkadaşlarıyla birlikte Şam'da gizli "Vatan ve Hürriyet" cemiyetini kuracaktı. İşte tarihte 23 Ekim ve Mustafa Kemal Atatürk kronolojisi..

1840 - Posta ve Telgraf Nezareti kuruldu.

Posta ve Telgraf Nazırlığı Son dönem Osmanlı Hükümetleri'nde posta ve telgraf hizmetlerini yürütmekle sorumlu bakanlıktı. Kuruluşun merkezi İstanbul'da, günümüzde Eminönü'nde bulunan ve Büyük Postane olarak anılan Sirkeci'deki binaydı.

Nazırlığın kökeni 23 Ekim 1840 tarihinde kurulan Posta Nezaretine kadar uzanır. 1855 yılında bu nazırlıktan ayrı olarak bir de Telgraf Nezareti kuruldu. 1871 yılında bu iki nezaretin birleştirilmesiyle Posta ve Telgraf Nazırlığı son şekline ulaştı. 19 Haziran 1882 tarihinde yayımlanan Posta Nizamnamesi ile kuruluşun çalışma prensipleri belirlendi. II. Abdülhamid dönemindeki baskı uygulamaları ile uygulanan sansür kuruma da yansıdı ve Avrupa'daki Jön Türklerce gönderilen yayınların ülkeye girmesini önlemeye yönelik çalışmalar yapılı. Kuruma genel olarak Müslüman olmayan yöneticiler görevlendirildi. 1905 yılında yapımına başlanan ve mimar Vedat Tek'in tasarladığı kurum binası 1909 yılında hizmete açıldı. 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanını sonrasında kurumun yerine Posta ve Telgraf Müdüriyet-i Umumiyesi oluşturuldu ve Maliye Nezareti'ne bağlandı. 1911'de tekrar bakanlığa dönüştürüldü, yöneticiliğe ise Talat Paşa getirildi.

Osmanlı Posta ve Telgraf Müdüriyet-i Umumiyesi 1 Kasım 1922'de saltanatın kaldırılmasına kadar varlığını sürdürdü. 1922'de ise Ankara ve İstanbul hükümetlerinin posta işleri tek bir genel müdürlük altında birleştirildi.

1906  (Ekim ) - Mustafa Kemal'in bazı arkadaşlarıyla birlikte Şam'da gizli "Vatan ve Hürriyet" cemiyetini kurdu.

Henüz Harbiye'de öğrenci olan Mustafa Kemal, kendisi gibi vatanın tehlikede olduğunu düşünen subay adayı arkadaşlarıyla birlikte birçok yazı çalışması yürütmüştür. Çıkardıkları Vatan adlı tek sayfalık siyasi içerikli gazete yüzünden yakalanan grup, vatansever öğretmenler sayesinde kurtulmuştur.

Harbiye'den mezuniyetlerinin ardından grubun çalışmaları dışarıda da devam etmiştir. Kiraladıkları bir dairede toplantılar yapıp kararlar alarak ve gazete çıkartmaya devam etmişlerdir. Bir akşam yurt genelindeki tüm Vatan grubu evlerine eş zamanlı baskın düzenmiş ve sorgudan sonra grup üyeleri, Taşkışla'ya götürülmüştür. Arkadaşlarından ayrılarak tek başına haftalarca kalan Mustafa Kemal, siyasetin hafife alınır bir şey olmadığına karar vermiştir.

Padişah tarafından affedilen Mustafa Kemal, 5 Şubat 1905 tarihinde Şam'da bulunan 5. Ordu'ya tayin edilmiş; burada kendisine görev verilmeyince boş zamanlarını çağdaş yazarların kitaplarını okuyarak geçirmeye başlamıştır.

Bu dönemde Mustafa Kemal, İstanbul'dan Tıbbiye'deki siyasi faaliyetleri nedeni ile sürgüne gönderilmiş olan ve Şam'da çarşı içerisinde ticaret ile uğraşan Mustafa Bey (Cantekin) ile tanışmıştır. 1906 yılının Ekim ayında ikilinin uzun sohbet gecelerinde oluşan fikirleri neticesinde, Müfit Beyin (Özdeş) de katılımıyla Vatan ve Hürriyet Cemiyet kurulmuştur.

Arkadaşlarıyla beraber ilk önce Cemiyetin Beyrut, Yafa ve Kudüs şubelerini açan Mustafa Kemal, daha sonra Mısır ve Yunanistanüzerinden gizlice Selanik'e geçerek hem annesini ziyaret etmiş hem de cemiyetin Selanik şubesini açmıştır. Şam'dan ayrılması sarayın kulağına gitmiş; fakat fikirlerinin üstlerince de desteklenmesi sonucu ceza almamıştır. Şam'a döndükten sonra 20 Haziran 1907 tarihinde Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) rütbesi alarak Şam'daki ordunun Kurmay Başkanlığında bir göreve getirilmiştir.

1911 - Trablusgarp Savaşı'nda İtalyan yüzbaşı Carlo Piazza, Bingazi'deki Osmanlı siperleri üstünde tarihin ilk askeri keşif uçuşunu gerçekleştirdi. Piazza daha sonra ilk askeri amaçlı hava fotoğrafını da çekti.

1912 - Birinci Balkan Savaşı'nda Osmanlı ve Sırp orduları arasındaki Kumanova Muharebesi başladı.

Kumanova Muharebesi 23-24 Ekim 1912 tarihinde Osmanlı İmparatorluğutopraklarının Sırbistan Krallığı’na yakın bölgesinde (Kumanova) yapılan bu muharebe Birinci Balkan Savaşı’nın başlıca muharebelerinden biridir. Savaş başlangıcından sonra kısa sürede Sırpların kazandığı önemli muharebelerden biri olup bu bozgun sonrası, özellikle firar eden askerlerden kaynaklı; ağır insan gücü kayıpları nedeniyle; Osmanlı yönetimi Vardar Ovası ve Makedonya'nın büyük kısmını, artlarında büyük miktarda top ve savaş malzemesi bırakarak terk etmek zorunda kalmışlardır.

1915 - New York'ta 25-30.000 kadın oy hakları için 5. Cadde'de yürüyüş yaptı.

1926 - Sovyetler Birliği'nde Leon Troçki ve Grigoriy Zinoviyev, Komünist Partisi Merkez Komitesi üyeliğinden çıkarıldı.

1929 - New York Borsasında hisse senetlerinin değerindeki sürekli düşüş yavaş yavaş paniğe yol açmaya başladı (1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın ilk işaretleri)

Dünyayı bu denli etkileyen büyük bunalımı sebep ve sonuçları ile anlayabilmek için öncelikle I. Dünya Savaşı sonrasında dünyada oluşan ekonomik ve sosyal koşulları göz önünde bulundurmak gerekir. I. Dünya Savaşı dolaylı ya da doğrudan tüm dünyayı etkilemekle beraber, savaş sonrasında oluşan dünya tablosundaki en önemli figürler gerek yaşadıkları değişimler gerek dünya ekonomisine etkilerinden dolayı ABD, Birleşik Krallık ve Almanya oldu.

Savaşa kadar dünyada hegemonik güç sayılan İngiltere, kanayan bir ülke durumuna geldi. Savaş sonrası Amerika’dan alınan borçla yeniden kurulan altın standardıyla değer kazanan pound, İngiliz ihracatının azalmasına sebep oldu. Daha az ihracat daha fazla altının dışa akımına bu da yeniden borçlanmaya neden oldu.

O yıllarda Almanya ise Amerika’nın savaş sonrasında geri istediği tazminat sorunuyla karşı karşıyaydı. Ekonomisi durma noktasına gelen Almanya, tazminat sorununa çözüm olarak para basmayı denedi. Bu para Amerika tarafından kabul edilmediği gibi Almanya’da hiperenflasyona neden oldu. Daha sonra tazminat sorunu 1924 yılında Amerika’nın önerdiği Dawes Planı ile çözülmeye çalışıldı. Bu planda Amerika Almanya’ya yeniden yapılanması için kredi verecek; yapılanmasını tamamlayan Almanya daha sonra tazminatını ödeyecekti.

Büyük Bunalım en çok sanayileşmiş şehirleri vurmuş, bu kentlerde bir işsizler ve evsizler ordusu yaratmıştır. Bunalımdan etkilenen birçok ülkede inşaat faaliyetleri durmuş; tarım ürünü fiyatlarındaki %40-60'lık düşüş, çiftçileri ve kırsal bölge nüfusunu kötü etkilemiştir. Talebin beklenmedik düzeyde düşmesi nedeniyle madencilik alanı buhranın en fazla etkilendiği sektörlerden biri olmuştur. Büyük Buhran farklı ülkelerde farklı tarihlerde sona ermiştir.

1929 Bunalımı temelde ABD'de borsanın çöküşüne ithaf edilse de; o yıllarda yeryüzündeki ekonomik koşullara, krizin büyüklüğü ve etkisine bakıldığında Büyük Dünya Bunalımı adını almayı hakettiği açıkça görülmektedir. Bunalım dünyada 50 milyon insanın işsiz kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin %42 oranında ve dünya ticaretinin de %65 oranında azalmasına neden olmuştur. 1929 yılına kadar dünyada oluşan diğer krizlere bakıldığında dünya ticaretinin en fazla %7 oranında düştüğü düşünülürse 1929 bunalımının ne derece etkili olduğu tahmin edilebilir.

1940 - Efsane futbolcu Pele, Brezilya'da dünyaya geldi.

Dünya'da bilinen adıyla Pelé, 23 Ekim 1940'ta doğdu. Aile tarafından Pepe takma adıyla çağrılırdı ama kuzenleri ve küçük arkadaşları tarafından yaramaz anlamına gelen 'Peli lakabı takıldı, bu lakap zamanla Pelé oldu. 11 yaşında keşfedilene kadar ayakkabı parlatıyordu. 4 yıl sonra onu keşfeden De Brito, bir gün Santos'un yöneticilerine "Bu çocuk dünyanın en iyi futbolcusu olacak." dedi. Sonraki sezonda Pelé, ligin yıldız oyuncusu olunca bu sözün doğruluğunu ispatlamış oldu.

1946 - Birleşmiş Milletler, ilk genel toplantısını New York'ta yaptı.

Birleşmiş Milletler fikri ilk olarak, II. Dünya Savaşı'nın bitiminde savaşın galibi ülkeler tarafından, ülkeler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırarak ileride meydana gelebilecek ve kendi güvenliklerini tehdit edebilecek bir savaşın önüne geçebilmek amacıyla ortaya atılmıştır. Örgüt yapısının halen bu amacı koruduğunu BM Güvenlik Konseyi'nin varlığı ve çalışmalarıyla ortaya koymuştur.

Güvenlik Konseyi on beş ülkeden oluşmakta olup, bu üyelerden beşi daimi üye statüsündedir ve mutlak veto yetkisine sahiptir. Bu ülkeler ABD, Rusya, Çin, Birleşik Krallık ve Fransa'dır. Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimi üyelerden herhangi birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.

1954 - Almanya'nın NATO'ya girişiyle ilgili Paris Antlaşması imzalandı.

1956 - Macaristan'da Sovyet egemenliğine karşı ayaklanma başladı. Bütün ülkeye yayılan gösterilerde, isyancılar Sovyet birliklerinin çekilmesini istediler.

Stalin’in ölümünden sonra Doğu Blokunda ayaklanmalar hızla yayılmaya başlamış Doğu Berlin’den sonra Macaristan’daki fabrika işçileri ekonomik şartlardan dolayı Haziran 1953’te ayaklanmışlardı. Bunun üzerine SSCB, Imre Nagi (Naj)’yi yeni başbakan olarak atadı. Nagi, siyasi baskıları azaltarak reformlar yaptı. Nagi’nin komünist sistemi yumuşatmaya yönelik politikaları SSCB tarafından tepkiyle karşılandı ve Nagi görevden alındı. 

Alınan tedbirlere rağmen Nagi döneminde temelleri atılan adımlar, Macarlar arasında değişim isteğini güçlendirmiş bulunuyordu. 23 Ekim 1956’da Budapeşte’de yapılan gösterilere yaklaşık 200.000 kişi katılmıştı. Polisin kalabalığa ateş açmasıyla barışçı gösteriler bir anda ayaklanmaya dönüştü. Halk, silahlanmaya başladı. Ülkenin hemen her kentinde millî ihtilal komiteleri kurulmuştu. Yeniden iktidara gelen Nagi’nin üst üste verdiği ödünler, ayaklanmayı durdurmaya yetmedi. SSCB, 30 Ekimde birliklerinin Macaristan’dan çekileceğini deklare etmesine rağmen 31 Ekimde Budapeşte’yi kuşattı. Nagi, 1 Kasımda Varşova Paktından ayrılma kararını açıklayarak Birleşmiş Milletler aracılığıyla büyük devletlerin korumasını istedi. Bu gelişme üzerine SSCB birlikleri Budapeşte’yi işgal etti. Kısa sürede silahlı direniş bastırıldı. İşçilerin başlattığı genel grevin sona erdirilmesi ise birkaç haftayı aldı. Düzenin sağlanmasından sonra geniş çaplı tutuklamalara girişildi. 

Macar Millî Ayaklanması’nda Arnavutluk, Çekoslovakya, Bulgaristan SSCB’yi desteklemiş, Çin ise ayaklanmacıların haklı olduğunu savunmuştur.

1959 - III. Akdeniz Oyunları

III. Akdeniz Oyunları1959 yılında Lübnan'ın Beyrut şehrinde düzenlendi.  Beyrut'ta yapılan III. Akdeniz Oyunları sona erdi. Türkiye serbest güreş millî takımı 8 sıklette birinci oldu ve genel klasmanda 13 altın, 8 gümüş, 1 bronz madalya aldı.

Türkiye'nin Akdeniz Oyunları tarihinde sıralama bakımından o güne kadarki en başarılı senesidir (3.'lük).

1960 - Genel nüfus sayımı: Türkiye'nin nüfusu 27.754.820

1965 - Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel Hükümeti kurma görevini Adalet Partisi Genel Başkanı Süleyman Demirel'e verdi.

1972 - Zonguldak'ta iki ayrı kömür ocağında grizu patlamasında 20 işçi öldü, 76 işçi yaralandı.

1973 - ABD başkanı Richard M. Nixon, Watergate skandalı ile ilgili Oval Ofis ses kayıtlarını mahkemeye teslim etmeyi kabul etti.

1981 - Danışma Meclisi ilk toplantısını yaptı.

1983 - Beyrut'ta Amerikalı ve Fransız Barış Gücü Karargahlarına patlayıcı yüklü kamyonlarla intihar saldırısı yapıldı. 241 Amerikan deniz piyadesi ve 58 Fransız paraşütçü öldü.

1993 - Karun Hazinesi, 28 yıl sonra Türkiye'ye getirildi.

2011 - Van'da 7.2 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi.

TARİHTE BUGÜN ATATÜRK : ATATÜRK KRONOLOJİSİ

1935 - İstanbul'da, Atatürk'e suikast girişimini lanetleme mitingleri.

Atatürk'ün, Çankaya'da Yugoslavya Elçisi Branko Lazarevitch'in güven mektubunu kabulü.

1934 - Atatürk'ün, Çankaya'da Sovyet Büyükelçisi Karahan'ın güven mektubunu kabulü.

Atatürk'ün, İstanbul Üniversitesi'ne imzalı fotoğrafını armağan edişi.

1932 - Atatürk'ün, İstanbul'dan Ankara'ya gelişi.

1923 - Büyük Millet Meclisi'nin ikinci başkanlığını yapan Ali Fuat Bey'in (Cebesoy) istifa etti.

Halk Fırkası’nın kuruluş dilekçesi İçişleri Bakanlığı’na verildi; Daha önce tüzüğü kabul edilen Halk Fırkası'nın resmen kurulması için Dahiliye Vekâleti'ne dilekçe verildi.

Halk Partisi'nin kuruluş dilekçesinin, Genel Başkan Gazi Mustafa Kemal ve Genel Sekreter Recep (Peker) imzalarıyla İçişleri Bakanlığı'na verilişi.

Atatürk'ün, Lâtife Hanımla beraber Ankara Türkocağı'nda açılan resim sergisini ziyareti ve bazı tabloları satın almaları.

1921 - Malta'da tutuklu olan Türkler ile Ankara'nın esir aldığı İngilizlerin karşılıklı olarak serbest bırakılmasının öngören anlaşma imzalandı.

İstanbul'da Ankara Hükümetinin siyasi temsilcisi Hamit Bey ile, İngilizler arasında Anadolu'daki İngiliz esirleriyle Malta'daki Türk esirlerinin değiştirilmesi hakkında anlaşma imzalanması.

1919 - Ruşen Eşref (Ünaydın) Beyin Tasvir-i Efkâr gazetesinde "Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey'le mülakat" adlı üç sa­yı süren yazı dizisinin başlaması.

1918 - İngilizlerin, yerli Arap kuvvetleriyle beraber Halep güneyinden taarruza başlamaları. (Bu taarruzlar üzerine Atatürk'ün emri ile Halep'te ve güneyinde bulunan kuvvetler Halep'in kuzeyine alınarak burada cephe oluşturuldu). [Kocatürk]

1917 - Fransızlar'ın Malmaison zaferi.

İtalyanlar'ın Caporetto'da bozguna uğraması.

1916 - Allied offensive on the Salonika Front.

1911 - Atatürk'ün, İskenderiye'den Trablusgarp'a hareketi. (Atatürk, yolda hastalanması üzerine tekrar İskenderiye'ye dönerek 15 gün kadar hastanede tedavi gördükten sonra 29 Kasım 1911 günü yeniden Trablusgarp'a hareket etmiştir. 15 Ekim 1911'de İstanbul'dan beraber hareket ettiği arkadaşları ise yollarına devam etmişlerdir).

[Kocatürk]

1906  (Ekim ) - Mustafa Kemal'in bazı arkadaşlarıyla birlikte Şam'da gizli "Vatan ve Hürriyet" cemiyetini kurması.

Doğumlar

1491 - Loyolalı Ignatius, İspanyol din adamı ve Cizvit tarikatının kurucusu (ö. 1556)

1817 - Pierre Larousse, Fransız gramerci, sözlük bilimci ve ansiklopedici (ö. 1875)

1890 - Orhan Seyfi Orhon, Türk şair (ö. 1972)

1905 - Felix Bloch, İsviçreli-Amerikalı fizikçi (ö. 1983)

1915 - Bedri Karafakioğlu, Türk akademisyen, bilim insanı ve eski İTÜ rektörü (ö. 1978)

1925 - Johnny Carson, Amerikalı televizyon sunucusu (ö. 2005)

1925 - Manos Hacidakis, Yunan besteci (ö. 1994)

1940 - Pelé, Brezilyalı futbolcu

1942 - Michael Crichton, Amerikalı yazar (ö. 2008)

1953 - Taner Akçam, Türk sosyolog ve tarihçi

1954 - Ang Lee, Tayvanlı yönetmen

1956 - Dwight Yoakam, Amerikalı müzisyen, şarkı sözü yazarı ve sinema oyuncusu

1959 - Sam Raimi, Amerikalı film yönetmeni

1964 - Robert Trujillo, Amerikalı müzisyen

1976 - Ryan Reynolds, Kanadalı dizi ve sinema oyuncusu

1992 - Álvaro Morata, İspanyol futbolcu

Ölümler

930 - İmparator Daigo, Japonya'nın 60. İmparatoru (d. 885)

1834 - Feth Ali Şah Kaçar, İran'da egemenlik sürmüş Kaçar Hanedanı'nın 2. Hükümdarı (d. 1772)

1872 - Théophile Gautier, Fransız şair ve yazar (d. 1811)

1921 - John Boyd Dunlop, İskoçyalı mucit (d. 1840)

1944 - Charles Glover Barkla, İngiliz fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1877)

1950 - Al Jolson, Amerikalı şarkıcı ve aktör (d. 1886)

1957 - Christian Dior, Fransız moda tasarımcısı (d. 1905)

2005 - Ahmet Özacar, Türk futbolcu (d. 1937)

2005 - Nermin Erbakan, Necmettin Erbakan'ın eşi (d. 1943)

2011 - Marco Simoncelli, İtalyan motosiklet yarışçısı (d. 1987)

2014 - Vecihi Timuroğlu, Türk yazar, şair, araştırmacı ve Türkiye İnsan Hakları Kurumu (TİHAK) kurucu üyesi (d. 1927)