Tarihte bugün: 15 Ekim'de neler oldu?

Tarihte bugün 15 Ekim 1582'de Avrupa Miladi takvime geçecek, 1878 yılında ise Edison Edison Elelctric Light Co. şirketini kuracaktı. Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk 1927 yılında 'Büyük Nutuk' u okumaya başlayacaktı. İşte tarihte 15 Ekim ve Mustafa Kemal Atatürk Kronolojisi...

1582 - Avrupa'da Gregoryen takvimi kabül edildi

Miladi takvim ya da Gregoryen takvim, Jülyen takviminin yerine Papa XIII. Gregory tarafından yaptırılan takvim. Milad'ı tarih başlangıcı ve Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüş süresi olan 365 gün 6 saatlik zamanı "1 yıl" olarak kabul eder. Dünyada en yaygın olarak kullanılan takvim olan miladî takvim, senede 10,8 saniye hata oranıyla en güvenilir ve hassas takvimdir.

4 Ekim 1582'de kabul edilmiştir. Değişik tarihlerde önce Avrupa'da daha sonra diğer ülkelerde yayılmıştır.Gregoryen takvim oluşturulurken Jülyen takvimine 10 gün ilave edilmiştir; 5 Ekim Cuma günü, 15 Ekim Cuma olarak kabul edilmiştir. 1752'de kabul eden ülkeler ise 11 gün ilave etmek durumunda kalmışlardır.

1878 - Edison, Edison Electric Light Co adlı şirketi kurdu.

1917 - Fransızlarca tutuklanan ve Alman gizli servisine bazı bilgiler verdiğini kabul eden Hollandalı dansçı Mata Hari (Margaretha Geertruida), askeri mahkemece yargılandıktan sonra, kurşuna dizildi.

1927 - Gazi Mustafa Kemal Paşa CHP kurultayında "Büyük Nutuk"u okumaya başladı. Nutuk'un okunuşu 6 gün sürdü.

1928 - Yusuf Ziya Ortaç Meşale dergisini kapattı. Böylece, birkaç ay önce bu dergide başlayan ve yedi genç şairin ortak kitabı Yedi Meşale ile süren "Yedi Meşaleciler" akımı da sona ermiş oldu.

Başlıca amaçları canlılık, içtenlik, yenilik olan yedi sanatçının oluşturdukları topluluğa, şiir ve düzyazı ürünlerini yayımladıkları “Yedi Meşale” (1928) adlı kitaptan dolayı bu ad verilmiştir.

Yedi Meşaleciler, Kendilerinden önceki sanatçıların yapıtlarını özellikle de Beş Hececilerin gerçekçilik ve içtenlikten uzak şiirlerine tepki olsun diye, şiirde gerçekçiliği ve içtenliği savunmuşlardır. Canlılık, samimiyet ve daima yenilik gibi ilkelerle yola çıktılar. Hece ölçüsünü kullandılar. Özgün sanat ürünleri verebilmek için taklitten kaçınmışlardır. Pek çok türde çalışmalar yapmış, ama somut eserler ortaya koyamamışlardır. 

1928 - Almanya'dan hareket eden dünyanın en büyük hava gemisi Graf Zeppelin Amerika'da New Jersey'e ulaştı. Uçuş 111 saat sürdü.

1934 - Mao Zedung'a bağlı 100 bin kişilik birlik, Çin'in güneydoğusundan başlayıp kuzeydoğusuna kadar sürecek 10 bin kilometrelik Büyük Yürüyüş'e başladı.

Mao Zedong 2008 yılında yapılan bir araştırmada hakkında en çok eser yazılan ilk 100 kişi listesinde 15.sırada yer almıştır. Mao hakkındaki tartışmalar ölümünden yıllarca sonra bile hâlâ devam etmektedir. Taraftarlarına göre Mao, büyük bir devrimci önderdir ve görüşleri Marksizm'in gelişmiş yorumunu oluşturur. Çin'deki destekçileri, Mao'yu 20. yüzyıldaki büyük Çin devletini yaratan siyasi ve askeri lider olarak görürler. Günümüz modern Çin'inin Sun Yat-sen'den sonraki mimarı olarak görülmektedir.

1937 - Yeni harflerle basılan ilk kâğıt paralar tedavüle çıktı. Üzerinde Atatürk'ün resmi bulunan 100 liralık banknotlar 1942'de tedavülden kaldırıldı.

1945 - Geçici Fransız hükümeti başbakanı Pierre Laval kurşuna dizildi.

Babası bir kafe sahibiydi ve kasap ve postacılık işlerinde köyde çalıştı; aynı zamanda bir bağ ve at sahibi idi. Laval, Chateldon köy okulunda eğitim gördü. 15 yaşındayken, Bakalorya'da çalışmak için Paris'te bir liseye gönderildi. Zooloji eğitimi almak için Lyon'un güneyine gitti. Lyon'un 62 km güneybatısında Saint-Étienne'de yaşarken, 1903 yılında Sosyalistlere katıldı. Laval 24 yaşındayken 1907 yılında Paris'e döndü, avukatlık yaptı. Askere çağrıldı ve cephelerde hizmet ettikten sonra bacaklarındaki varis sebebiyle taburcu edildi. Bu dönemde Laval, George Sorel ve Hubert Lagardelle'nin sol kanat doktrinlerine aşina oldu. 1909 yılında, Hukuk'a döndü.1914'ten 1919'a kadar sosyalist milletvekili, 1927'den 1940'a kadar senatör, 1925'ten itibaren ise defalarca bakanlık yaptı (1926'da Adalet Bakanı, 1930-1932'de Çalışma Bakanı).

1931-1932 yıllarında Fransa Başbakanı, 1934'ten 1936'ya kadar Dışişleri Bakanı, 1935-1936 yıllarında tekrar Başbakan ve aynı zamanda Dışişleri Bakanı oldu. Bu dönemde İtalya'ya ve Almanya'ya yakınlaşma yanlısı oldu.1935'te Sovyetler Birliği ile bir yardımlaşma antlaşması imzaladı. 1936'da Halk Cephesi'nin seçim zaferini kazanmasıyla iktidar tarafından dışlandı ve aşırı sağa geçti.

1940'ta Philippe Pétain hükûmetinin Başbakan Vekili ve Dışişleri Bakanı, 1942'den 1944'e kadar Vichy Hükûmeti'nin Başbakanı oldu. 9 Ekim 1945'te işbirlikçilik ve vatana ihanet suçlamasıyla idama mahkûm edildi. 15 Ekim'de infaz edildi. Ölmeden önce son sözü "Ne yaptıysam Fransa için yaptım. Yaşasın Fransa!" diye bağırmak oldu. Savunmasında "Halkım zarar görmesin diye savaşa izin vermedim" demiştir.

1946 - Nazi savaş suçlusu Hermann Göring idam edilmesine saatler kala zehir içerek intihar etti.

Hermann Göring üçüncü en yüksek rütbeli nasyonal sosyalist Alman subayı olarak Nürnberg yargılanan Reich Devlet Başkanı (eski Amiral) Karl Dönitz ve eski bakan olan Führer Vekili Rudolf Hess'in arkasında yargılandı.

Nürnberg Mahkemesi'nde kendinden emin tavırları ve yöneltilen bütün suçlamalara verdiği akıllıca cevaplar sayesinde diğer sanıkları da etkisi altına almıştı. Göring yargılanma sürecinde otururken, çeşitli jestler kullanarak, başını sallayarak ya da gülerek hakkındaki görüşlere tepki verdi. Sürekli notlar alır, diğer sanıklar ile fısıldaşır ve yanına oturmuş olan Rudolf Hess'in düzensiz davranışını kontrol etmeye çalışırdı. Yargılama sırasında, Göring diğer sanıklara hakim olmaya çalıştı ve onların ifadelerini etkilemeye çalışırken, sonunda diğer mahkûmlardan ayrı tutulmasına karar verilerek tecride yerleştirildi. Bazı Alman subayları suçlarını inkar ederken, Hermann Göring çoğu suçlamayı kabul etti ve Hitler’e bağlılığını son dakikaya kadar sürdürdü. Mahkemenin hakkında verdiği idam kararından sonra infaz olmadan birkaç saat önce hücresinde kendisine bakan askerden özel kutusunu istedi, o kutunun içerisinde bulunan Potasyum Siyanür kapsülünü içerek tıpkı Himmler gibi asılmadan hayatına son verdi. Göring'in cesedi, diğer idam edilen sanıklar gibi, yere yatırılarak sergilendi. Cesedi Ostfriedhof'ta (Münih) yakıldı ve külleri Isar Nehri'ne dağıldı.

1961 - Uluslararası Af Örgütü Londra'da kuruldu.

Uluslararası Af Örgütü (AI) 1961 yılında, Londra'da İngiliz avukat Peter Benenson[8] ve Eric Baker adlı, Quaker dinine mensup bir barışsever tarafından kurulmuştur.

Benenson'un bu kurumu kurma fikri, gazetelerde defalarca, hükümetlerin kendi halklarına karşı haksız davranışlarını okuduğunda oluştu. Okuduğu makale, "Özgürlük" kelimesinin o zamanlar yasak olduğu Portekiz'de iki üniversite öğrencisinin bir lokantada "özgürlük" şerefine kadehlerini kaldırdıkları için yedi yıl hapse mahkûm edilmeleri hakkındaydı.  28 Mayıs 1961 tarihinde Benenson, İngiliz gazetesi The Observer'da bu vaka hakkında "Unutulmuş Mahpuslar" (The Forgotten Prisoners) başlıklı makaleyi yayınladı.

Bu makalede okuyucularını, bu gençlerin salıverilmesi için hükümete mektup yazmaya çağırıyordu. Benenson şöyle yazıyordu "Gazetenizi haftanın herhangi bir günü açtığınızda, dünyanın bir yerinde, birisinin, görüşleri veya inançları hükümetince beğenilmediğinden, tutuklandığını, işkence gördüğünü ya da idam edildiğini okuyabilirsiniz". Yazısı o kadar etkili oldu ki bunu izleyen yıl zarfında bir düzine ülkede haksızlık kurbanlarının haklarını savunmak için mektup yazma grupları oluştu.

Bu eylem, "Appeal for amnesty" (Türkçe yaklaşık anlamı: 'politik tutukluların bırakılma çağrısı') olarak Amnesty International'ın başlangıcı kabul edilir.

1961 - Kısıtlı seçim kampanyasının ardından genel seçimler yapıldı. Seçime dört parti katıldı. CHP 173, Adalet Partisi 158, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi 54, Yeni Türkiye Partisi 65 milletvekilliği kazandı.

1970 - Enver Sedat, Mısır devlet başkanı oldu.

1970 - İstanbul'da kolera salgını olduğu açıklandı.

1990 - Sovyetler Birliği başkanı Mihail Gorbaçov, Nobel Barış Ödülü'nü aldı.

Gorbaçov'un perestroika (yeniden yapılanma) ve glasnost (açıklık) adını verdiği reform çalışmaları Soğuk Savaş'ı bitirdi; ancak bu reformlar Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin ülkede politik üstünlüğünü kaybetmesine ve sonrasında da Sovyetler Birliği'nin dağılmasına neden oldu. 1990'da Nobel Barış Ödülünü kazandı. Hakkında en çok eser yazılan ilk 100 kişi listesinde yer almaktadır ve hayatta olan tek Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Cumhurbaşkanıdır.

1993 - Nobel Barış Ödülü, Güney Afrika devlet başkanı De Klerk ile Afrika Ulusal Kongresi başkanı Nelson Mandela'ya verildi.

1999 - Sınır Tanımayan Doktorlar örgütü, Nobel Barış Ödülü'nü aldı.

2003 - İlham Aliyev babası Haydar Aliyev'in yerine geçerek Azerbaycan devlet başkanı oldu.

2013 - Filipinler'de 7,2 şiddetinde deprem.

TARİHTE BUGÜN ATATÜRK : ATATÜRK KRONOLOJİSİ

1938 - Atatürk'ün, Belediye seçimlerinin sonuçlarını bildiren Başbakan Celâl Bayar'a cevap telgrafı: "...İstiklâl Savaşı ve Türk inkılâbı, her hamlesinde ve her safhasında, milletimizin yüksek siyasî ve uygar karakteriyle memleket işlerindeki şuurlu birliğine dayanarak başarıya erişmiştir. Dün ve bugün olduğu gibi yarın da memleket ve millet için yegâne kudret, mutluluk ve refah kaynağı, inkılâp ilkeleri ve Cumhuriyet rejimidir"

Atatürk'ün, Afet (İnan), Sabiha Gökçen ve kız kardeşi Makbule (Atadan)'ı ayrı ayrı kabulü.

Atatürk'ün, saat 19.00'dan itibaren bir süre radyo dinlemesi.

1936 - Atatürk'ün, saat 18.30'da Başbakan İsmet İnönü'nün köşküne gidişi, bir süre kaldıktan sonra Çankaya'ya dönüşü, gece Bolu Milletvekili İsmail Hakkı Uzmay'ın evine gidişi, geçsaatlerde Çankaya'ya dönüşü.

1934 - Atatürk'ün, akşamüzeri İsmet Paşa'nın köşküne gidişi, akşam Çankaya'ya dönüşü.

1933 - Atatürk'ün, Çankaya'da, Ankara'ya gelen Romanya Dışişleri Bakanı Titulesco'yu kabulü.

1932- Atatürk'ün, akşamüzeri Sakarya motoru ile Boğaziçi'nde bir gezinti yapması.

1930 - Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın da katıldığı belediye seçimlerinde yer yer olaylar çıktı.

Yeni partinin bazı üyeleri tutuklandı.

1927 - CHP 2. Kurultay.

Atatürk'ün "Büyük Nutuk"unu okuduğu kongre.

Gazi Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet Halk Partisi kurultayında "Büyük Nutuk"u okumaya başladı. Nutuk'un okunuşu 6 gün sürdü.

Mustafa Kemal Atatürk, 15 Ekim'de başladığı konuşmasını 20 Ekim'de tamamladı. "Cumhuriyetçilik", "Halkçılık", "Milliyetçilik", "Laiklik" CHP’nin dört temel ilkesi olarak benimsendi. Bu kurultayda, partinin kurucusu Gazi Mustafa Kemal, partinin değişmez genel başkanı olarak belirlendi.

CHP İkinci Kurultay Bildirisi

Atatürk'ün Genel Başkanı bulunduğu Cumhuriyet Halk Partisi'nin "II. Büyük Kongresi"nin Ankara'da toplanması. (Sivas Kongresi, Parti'nin I. Kongresi kabul edilmiştir).

Atatürk'ün, Cumhuriyet Halk Partisi II. Büyük Kongresi'nde 36 saat 33 dakika süren söylevine başlaması: "...Efendiler, bu vaziyet karşısında bir tek karar vardı. O da millî egemenliğe dayanan, kayıtsız şartsız, bağımsız yeni bir Türk Devleti kurmak! işte, daha İstanbul'dan çıkmadan evvel düşündüğümüz ve Samsun'da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulanmasına başladığımız karar, bu karar olmuştur."

1925 - Atatürk'ün, İzmir Ziraat Okulu'nu ziyareti ve okulun hatıra defterine yazdıkları: "İzmir Ziraat Mektebi yetenekli ellerde verimli eserini göstermiştir. Ziyaretimden memnunum."

İzmir Belediyesi'nin, "Naim Palas" binasını Hazine'den satın alarak Atatürk'e hediye edişi. (Bu tarih A.İ. ve A.M., s.21'de 13 Ekim 1926 olarak gösterilmiştir). [Kocatürk]

1924 - Atatürk'ün, Lâtife Hanım'la beraber Kayseri'den hareketle gece Yozgat'a gelişi.

1922 - Mudanya Mütarekesi yürürlüğe girdi. Yunan kuvvetlerinin boşaltmaya başladıkları yerleri teslim almak üzere Müttefiklere bağlı kuvvetler Trakya'da harekâta başladı.

Atatürk'ün, Kâzım Karabekir ve Refet (Bele) Paşa'yla beraber Ankara'dan Bursa'ya hareketi.

1920 - Güney cephesinde Saimbeyli kurtarıldı.

Haçin'de Ermenilerin Türk kuşatmasını yarmak istemesiyle birlikte şehir işgal edildi.

Demirci Mehmet Efe'nin, -Konya'da Delibaş isyanını bastırmak üzere Albay Şefik (Aker) Bey'le beraber isyan bölgesine hareketini bildiren- Atatürk'e telgrafı: "Yüce emrinizi saygı ile aldım. Şükranlarımı arz ederim. Bütün mücahit arkadaşlarım ellerinizden öperler. Millî maksatlar için çalışan mücahitlerin önderi, en sadık hizmet edeni olduğumu teyiden arz ederim." 

Atatürk'ün, Demirci Mehmet Efe'nin 15 Ekim 1920 tarihli telgrafına cevabı: "Hissiyatınıza teşekkür ve milletimizin birliğini amaç edinen bugünkü vatanî çalışmalarınızda başarılar diler, bütün arkadaşlara selâm ederim." [Kocatürk]

1919 - Meclis-i Mebusan seçimleri başladı. Amasya'da Heyet-i Temsiliye ile yapacakları görüşmeye katılmak için görevlendirilen Bahriye Nazırı Salih Paşa ve yanındaki heyet Samsun'a hareket etti.

Ankara Vali Vekili Yahya Galip (Kargı) Bey'in, İstanbul hükümetinin Ankara Valiliği'ne -sabık Bitlis Valisi- Ziya Paşa'yı ataması nedeniyle Atatürk'e telgrafı: "Mademki bugünkühükümet, buraya yeniden vali göndermeye kalkmıştır, şu halde buradaki millî hareketin söndürülmesi gerekli görülüyor demektir. Nasıl ki zat-ı âlileri askerlikten istifa ederek bir millet ferdi gibi çalışmaya karar verdiniz; bendeniz de buradan çekilerek aynı suretle milletimin vazifesini yerine getirmeye karar verdim!"

1918 - Sadrazam Ahmet İzzet Paşa'nın, kabineyi kuruşunu takiben Atatürk'e telgrafı: "...Barıştan sonra Tanrı'nın lütfü ile işbirliği yaparız."

1917 - Atatürk'ün, Halep'ten İstanbul'a dönüşü.

Mustafa Kemal'in VII. Ordu komutanlığından ayrılarak İstanbul'a dönmesi. (Söz konusu kaynaklarda Atatürk'ün İstanbul'a dönüşü Ekim ortası veya Ekim sonu olarak gösterilmiştir).[Kocatürk]

1916 - Allied offensive on the Salonika Front.

1915 - Dardanelles: 

General Sir Ian Hamilton is sacked as commander of the Mediterranean Expeditionary Force. Hamilton and Braithwaite are replaced by Kitchener.

1912 - Trablusgarp Savaşı sonunda, Osmanlı Devleti ile İtalya, Uşi Barış Antlaşması'nı imzaladılar. Trablusgarp ve Bingazi, İtalyanlara bırakıldı.

Osmanlı Devleti'nin, İtalyanlarla "Ouchy Antlaşması"nı imzalaması (Bu antlaşma sonucu Osmanlı Devleti, Trablusgarp ve Bingazi'yi İtalyanlara bırakmış, buradaki Türk subay ve askerlerini geri çekmiştir.

1911 - Atatürk'ün, İtalyanlara karşı savaşmak için Trablusgarp'e (Libya) gitmek üzere İstanbul'dan ayrılması.

Atatürk'ün, Trablusgarp'a gönüllü gitmek üzere -Gazeteci Mustafa Şerif kimliği ile- bir kısım arkadaşları (Ömer Naci, Sapancalı Hakkı, Yakup Cemil vb.)'yla beraber İstanbul'dan ayrılışı. [Kocatürk]

Doğumlar

MÖ 70 - Publius Vergilius Maro, Romalı şair (ö. MÖ 19)

1542 - Celaleddin Muhammed Ekber (Ekber Şah), Moğol İmparatoru (ö. 1605)

1608 - Evangelista Torricelli, İtalyan fizikçi (ö. 1647)

1814 - Mihail Yuryeviç Lermontov, Rus yazar ve şair (ö. 1841)

1844 - Friedrich Nietzsche, Alman filozof (ö. 1900)

1880 - Marie Stopes, İngiliz doğum kontrolü savunucusu (ö.1958)

1893 - II. Carol, Romanya Kralı (d. 1953)

1901 - Hermann Josef Abs, Alman bankacı ve maliye uzmanı (ö. 1994)

1908 - John Kenneth Galbraith, Kanada kökenli Amerikalı ekonomist (ö. 2006)

1914 - Zahir Şah, Afganistan Şahı (ö. 2007)

1915 - İzak Şamir, İsrailli politikacı (ö. 2012)

1917 - Zoltán Fábri, Macar film yönetmeni ve senarist (ö. 1994)

1920 - Mario Puzo, Amerikalı yazar (ö. 1999)

1923 - Italo Calvino, İtalyan yazar (ö. 1985)

1924 - Lee Iacocca, Amerikalı sanayici

1926 - Michel Foucault, Fransız düşünür (ö. 1984)

1947 - Hümeyra, Türk besteci, söz yazarı, müzisyen ve oyuncu

1948 - Chris de Burgh, İrlandalı şarkıcı

1959 - Müslüm Doğan, Türk siyasetçi

1974 - Ömer Çatkıç, Türk futbolcu

1981 - Elena Dementieva, Rus Tenisçi

1984 - Jessie Ware, İngiliz şarkıcı, söz yazarı

1988 - Mesut Özil, Türk asıllı Alman millî futbolcu

Ölümler

1564 - Andreas Vesalius, Romalı hekim (d. 1514)

1817 - Tadeusz Kościuszko, Polonyalı asker ve Kościuszko Ayaklanması'nın lideri (d. 1746)

1872 - Handrij Zejler, Alman yazar (d. 1804)

1917 - Mata Hari, Hollandalı dansçı ve sözde casus (d. 1876)

1934 - Raymond Poincaré, Fransız devlet adamı (d. 1860)

1945 - Pierre Laval, Fransız siyasetçi (d. 1883)

1946 - Hermann Göring, Alman mareşal ve NSDAP siyasetçisi (d. 1893)

1953 - Helene Mayer, Alman eskrimci (d. 1910)

1958 - Asaf Halet Çelebi, Türk şair (d. 1907)

1964 - Cole Porter, Amerikalı besteci (d. 1891)

1976 - Carlo Gambino, Amerikalı mafya lideri (d. 1902)

1993 - Aydın Sayılı, Türk bilim adamı (d. 1913

2005 - Bilal İnci, Türk oyuncu (d. 1936)

2008 - İrfan Ülkü, Türk gazeteci, araştırmacı ve yazar (d. 1952)

2008 - Fazıl Hüsnü Dağlarca, Türk şair (d. 1914)

2012 - Erol Günaydın, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1933)

2013 - Bruno Metsu, Fransız eski futbolcu, teknik direktör (d. 1954)

2013 - Hans Riegel, Alman iş adamı (d. 1923)

2013 - Oktay Ekinci, Türk mimar, gazeteci (d. 1952)