Kudüs nerede ve neden tartışmalı bir şehir?

Dünyanın en kadim kentlerinden Kudüs, bugün Orta Doğu'da sorunların merkezinde yer alıyor. İsrail, kentin doğusunu 1967'de işgal etti ve 1980 yılında tamamını başkenti ilan etti. Ancak bugüne kadar Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanıyan hiçbir devlet olmadı. Bu anlamda, Trump'ın kararı da bir ilk olma özelliği taşıyor. Peki Kudüs nerede ve neden bu kadar tarışmalı bir şehir? İşte Kudüs hakkında tüm deyalar...

Kudüs nerede?

Kudüs, Yehuda Dağlarında bulunan platonun güneyinde bulunur. Şehrin rakımı 760 metredir. Bütün Kudüs, vadiler ve kuru nehir yataklarıyla çevrelenmektedir.

Kidron, Hinnom ve Tyropeon vadileri, eski şehrin güneyindeki bölgede buluşur. Kidron Vadisi, Eski şehrin doğusuna doğru gider ve Zeytin Dağlarını ikiye ayırır.

Su temini Kudüs’ün yaşadığı en büyük problemler arasında yer alır. Bu durum tarihi ve karışık su kemerleri, tüneller, havuzlar ve sarnıçlarla kanıtlanır.

Kudüs Akdeniz ve Tel Aviv’in 60 km doğusundadır. Şehrin karşısına 35 km uzaklıkta, Ölü Deniz vardır ve Ölü deniz, dünyanın en düşük seviyede bulunan su birikintisidir. Komşu şehirler ve kasabalar arasında, güneyde Betlehem (Beyt-ül Lahim) ve Beit Jala, doğuda Abu Dis ve Ma’ale Adumin, batıda Mevaseret Zion ve kuzeyde Ramallah ve Giv’at Ze’ev vardır. Kudüs ormanının yakınında, batı tarafında bulunan Herzl Dağı İsrail’in millî mezarlığıdır.

Kudüs neden tartışmalı bir şehir?

ABD Başkanı Donald Trump İslam dünyasından gelen tüm tepkilere karşın Kudüs'ü İsrail'in resmi başkenti olarak tanıdı ve Tel Aviv'deki ABD Büyükelçiliği'nin Kudüs'e taşınacağını açıkladı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Kudüs'ün statüsü konusunda atılacak yanlış bir adım İslam aleminde infiale yol açacaktır" demişti. Aralarında Türkiye'nin de olduğu çok sayıda ülke ABD'ye tepkili.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Trump'ın duyurusundan kısa süre sonra Twitter hesabından bir açıklama yaptı. 

Çavuşoğlu, "ABD Yönetimi'nin Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanıdığı ve İsrail'deki Büyükelçiliğini Kudüs'e taşıyacağı yönünde yaptığı sorumsuzca açıklamayı büyük endişeyle karşılıyor ve kınıyoruz. Bu karar uluslararası hukukun ve ilgili BM Kararlarının açık bir ihlalidir" dedi.

Türkiye, İsrail ile diplomatik ilişkilerini kesebilir. 

Doğusu 1967'de tamamı 1980'de işgal edildi

Dünyanın en kadim kentlerinden Kudüs, bugün Orta Doğu'da sorunların merkezinde yer alıyor. 

İsrail, kentin doğusunu 1967'de işgal etti ve 1980 yılında tamamını başkenti ilan etti. Ancak bugüne kadar Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanıyan hiçbir devlet olmadı. Bu anlamda, Trump'ın kararı da bir ilk olma özelliği taşıyor. 

Filistinliler de Doğu Kudüs'ü ileride kurulacak Filistin devletinin başkenti olarak görüyor. Oslo anlaşmalarında Kudüs'ün statüsü barış görüşmelerinin ileri aşamalarına bırakılmıştı. 

Üç semavi dinin de Kudüs'te kutsal mekanlarının bulunması, kentin tarih boyunca uluslararası öneme sahip olmasına yol açtı. 

Kudüs'te hangi kutsal yapılar var? 

Arapça El Kuds, İbranice Yeruşalayim olarak adlandırılan Kudüs, dünyanın en eski kentlerinden birisi. 

Tarih boyunca, birçok kutsal yapıya ev sahipliği yapmasından dolayı çok sayıda savaşa sahne oldu ve defalarca yıkıldı, yeniden inşa edildi. 

Osmanlı İmparatorluğu, 1517'de işgal ettiği Kudüs'ü 1917 tarihine kadar kontrolü altında tuttu. 

Kudüs, üç semavi din olan İslam, Yahudilik ve Hristiyanlık için çok kutsal yerleri içinde barındırıyor. Kutsal yerlerin önemli bir kısmı Doğu Kudüs'te yer alıyor. 

Kudüs'ün içinde binlerce yıllık tarihi barındıran dar sokaklarla dolu Eski Kenti, dört ana bölümden oluşuyor. Bunlar Müslüman, Yahudi, Hristiyan ve Ermeni mahalleleri olarak sıralanıyor.

Eski Kent'in etrafı ise kalın, taş duvarlarla çevrili. 

Müslümanlar için en kutsal yerlerden biri kabul edilen Mescid-i Aksa ve Kubbet'üs Sahra'nın bulunduğu Harem-üş-Şerif, Doğu Kudüs'te yer alıyor. Muhammed Peygamber'in buradan göğe yükseldiğine inanılıyor. 

Yahudiler için Mescid-i Aksa'nın hemen altında yer alan ve Süleyman döneminde yapılan tapınağa ait olduğuna inanılan Ağlama Duvarı yer alıyor. Burası Yahudilik inancının en kutsal mekanı. 

Hristiyanlar için ise Kudüs'te bulunan Kutsal Kabir Kilisesi'nde İsa Peygamber'in çarmıha gerildiği ve kabrine konulduğu düşünülüyor. Bu kilise, aralarında Rum Ortodoks Patrikhanesi, Roma Katolik Kilisesi ve Ermeni Patrikliği'nin de olduğu farklı mezheplerin temsilcileri tarafından yönetiliyor. 

Kudüs'ün durumu neden tartışmalı? 

Kudüs'ün statüsü, İsrail-Filistin çatışmasının da en merkezi sorunlarından birini oluşturuyor. 

İsrail, 1967 yılındaki Altı Gün Savaşı'nda o zamana kadar Ürdün'ün kontrolü altında bulunan Doğu Kudüs'ü işgal etti. O tarihten bu yana da İsrail işgali altında bulunuyor.

İsrail, 1980 yılında kabul ettiği kanunla Kudüs'ü "bölünmez başkenti" ilan etti. Ayrıca aynı kanunla kentte yaşayan Araplara vatandaşlık verildi. 

Araplar da Doğu Kudüs'ü ileride kurulması muhtemel Filistin devletinin başkenti olarak kabul ediyor. 1993 yılında imzalanan Oslo Barış Anlaşmaları'nda Kudüs'ün nihai statüsünün barış görüşmelerinin ileri aşamalarında ele alınması öngörülüyor. 

İsrail devletine ait meclis, cumhurbaşkanlığı, başbakanlık ve bakanlıklar gibi resmi kurumlar Kudüs'te yer alıyor. 

Ancak İsrail'in Kudüs üzerindeki başkent ilanı uluslararası alanda tanınmıyor. İsrail büyükelçiliğini Kudüs'te tutan hiçbir ülke bulunmuyor. Trump'ın açıklaması bu anlamda bir ilk olma özelliği taşıyor. 

Türkiye'nin de İsrail Büyükelçiliği Tel Aviv'de bulunuyor. Ancak Türkiye, Kudüs'te diplomatik temsilcilik bulunduran az sayıda ülkeden birisi. 

Türkiye'nin Filistin yönetimi ile ilişkilerini sürdürmek amacıyla Kudüs'te başkonsolosluğu bulunuyor. Kudüs Başkonsolosluğu'nda Türkiye büyükelçi düzeyinde temsil ediliyor. 

İsrail işgali demografiyi değiştirdi mi? 

İsrail'in Doğu Kudüs'ü işgal etmesinden bu yana kentteki Yahudi nüfus da önemli bir artış kaydetti.

1967 yılından bu yana İsrail burada en az 10 yerleşim birimi kurdu. Buraya yaklaşık 200 bin civarı Yahudi yerleştirildi. 

Uluslararası hukuk tarafından Kudüs'teki Yahudi yerleşimleri yasa dışı kabul ediliyor. Ancak İsrail, buna itiraz ediyor. 

Kudüs'te yaklaşık 850 bin kişi yaşıyor. Nüfusun yüzde 37'sini Araplar, yüzde 61'ini de Yahudiler oluşturuyor.

Kudüs yerel yönetimi

Kudüs Şehir Konseyi 31 seçilmiş üyeden oluşur ve belediye başkanı tarafından yönetilir. Belediye başkanı 5 yıllık bir dönem için görevdedir ve sekiz yardımcı atar.

Bir önceki Belediye başkanı Uri Lupolianski 2003 yılında seçildi. 

2008 Kasım’ında gerçekleşen yerel seçimlerde Nir Barkat seçildi ve şimdilerde belediye başkanıdır. Belediye başkanı ve yardımcıları dışında, konsey üyeleri maaş almaz ve gönüllü çalışırlar.

En uzun görevde olan belediye başkanı, Teddy Kollek, 28 yıl – 6 dönem görevde bulundu. Konseyin toplantılarının çoğu gizlidir fakat her ay halka açık bir toplantı yapar. Konsey içinde, dini politik partiler güçlü bir kesimi oluşturur ve sandalyelerin büyük kısmını alırlar. 

Kudüs belediyesinin ana binası ve belediye başkanının ofisi Jaffa yolunda bulunan Safra Köşesindedir (Kikar Safra).

Politik yapı

Birleşmiş Milletlerin 1947’de geçirdiği Birleşmiş Milletler Filistin Paylaşım Planıyla, Kudüs, Birleşmiş milletler tarafından yönetilen ayrı bir yönetim altındaki bir şehir halini aldı. Yahudi liderler bu planı kabul etti fakat Arap liderler plana karşı çıktı. 1948 savaşında, şehrin batı kısmı, yeni kurulan İsrail devleti tarafından ele geçirilirken, doğu kısmı Ürdün tarafından ele geçirildi.

Uluslararası toplum, Kudüs’ün yasal statüsünü Birleşmiş Milletler planına göre tanımakta ve İsrail’in şehir üzerindeki egemenliğini kabul etmemektedir.

5 aralık 1949’da, İsrail’in ilk Başbakanı David Ben-Gurion, Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak ilan etti ve bu ilandan beri İsrail devletinin bütün birimleri; Yasama, Yargı ve Yürütme bu şehirde konumlandı. Sadece Savunma Bakanlığı Tel Aviv’de yer almaktadır.

İlan döneminde Kudüs bölünmüş olduğundan sadece Batı Kudüs İsrail’in başkentidir. İsrail’in Kudüs’ü başkent olarak kabul etmesine rağmen, diğer ülkeler elçilikler için, Tel Aviv’i kullanır. Bunun sebebi ülkelerin Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanımamalarıdır.

28 Ekim 2009’da, Birleşmiş Milletler sekreteri Ban Ki-moon, barışın olması için, Kudüs’ün hem İsrail’in hem de Filistin yönetiminin başkenti olmasının gerekliliğini belirtti.

Filistin Millî Yönetimi Doğu Kudüs’ü, Birleşmiş Milletler 242 nolu çözüm önergesine göre, işgal edilmiş sınırlar olarak görmektedir.

Filistin yönetimine göre, Doğu Kudüs (Tapnak Dağıyla birlikte) Filistin’in başkentidir ve Batı Kudüs’ün daimi durumu da anlaşma konusu olmalıdır. Bunun yanı sıra, Kudüs’ün açık bir şehir olmasına da sıcak bakmaktadırlar. 

2010’da İsrail devleti Kudüs’ü yüksek millî önceliği kanunu yürürlüğe soktu. Bu yürürlüğe göre, şehirde yerleşim alanları artırıldı, yerleşimcilere, yardım ve vergi yardımları verildi. Böylece Yahudi yerleşimciler, ev, eğitim, iş, turizm ve daha fazla kültürel aktiviteye sahip olmaya başladılar.